Chùa Vua - Quán Đế Thích, một trung tâm cờ tướng của Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội

PGS. TS. Lưu Đức Hải
Nguyên thành viên tiểu ban huấn luyện Liên đoàn Cờ Việt Nam

Đế Thích là vị thần nổi tiếng trong thần thoại Ấn Độ, ông chính là thần “Indra” trong đạo Bà la môn được coi là Vua của các vị thần. Sách nhà Phật coi Đế Thích là Thiên đế trợ thủ Đức Phật Thích Ca sơ sinh. Tượng Đế Thích thường mặc áo bào, đội mũ hoàng đế. Ở nước ta, Đế Thích được xem là vị thần cao cờ nhất, tục ngữ Việt Nam có câu: “Cờ cao Đế Thích chấp đôi xe”.

Ở nước ta có nhiều nơi thờ Đế Thích như đền Đế Thích ở xã Liêu Hạ, huyện Đường Hào (nay thuộc huyện Mỹ Hào, tỉnh Hưng Yên), quán Đế Thích ở thôn Thịnh Yên, Hà Nội (nay thuộc phường Phố Huế, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) và đền Đế Thích ở xã La Chàng (nay thuộc xã Cẩm Ninh, huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên)… Những đền, quán này đều thờ Đế Thích và đều có liên quan đến câu chuyện về Trương Ba, một người nổi tiếng cao cờ ở Hưng Yên xưa.
Vào thời Lê (1428-1527) khu vực Chùa Vua làng Thịnh Yên vốn là cung Thừa lương. Nơi đây có chùa Hưng Khánh thờ Phật, có hồ bán nguyệt, nước trong mát, cây cổ thụ xanh tươi, râm mát. Làng Thịnh Yên vốn có truyền thống chơi cờ Tướng từ lâu đời. Hàng năm hội cờ làng Thịnh Yên thu hút được nhiều danh cờ và bà con hâm mộ cờ Tướng về dự Hội Cờ. Trong số đó, có một ông Hoàng thời Lê là người theo đạo Lão và lại giỏi cờ, ông đã đứng ra vận động nhân dân góp công góp của xây dựng một quán (nơi thờ phụng của đạo Lão) Đế Thích để thờ Vua cờ Đế Thích ngay cạnh chùa (nơi thờ phụng của đạo Phật) Hưng Khánh - khu vực chùa Vua - quán Đế Thích hiện nay.

Khu vực nhà máy cơ khí Trần Hưng Đạo, cuối phố Bà Triệu và cuối phố Mai Hắc Đế, Hà Nội (nay là tổ hợp công trình thương mại của Tập đoàn VINCOM) đã được xác định là khu vực có Đàn Nam Giao ở Thăng Long trước đây. Đàn Nam Giao là nơi để vua tế trời, cầu cho sự thịnh vượng của một vương triều.

Hình 1: Cụ Lê Đình Mai (hàng trên, áo the đen, đội khăn xếp), Trưởng ban tổ chức Giải cờ Tướng lễ hội chùa Vua 1953
và ông Trịnh Văn Mẫn (hàng trên, áo the trắng, đội mũ cát) công bố kết quả thi đấu,
người đoạt giải quán quân là danh thủ Nguyễn Thi Hùng (hàng trên, người đang chắp tay) (Ảnh: Tác giả sưu tầm từ Nguyễn Thi Sơn)

Đàn Nam Giao Thăng Long đã được xây dựng từ thời nhà Lý, cách đây gần 860 năm. Song tới thời nhà Lê đã được sửa sang, hoàn thiện thêm, cách đây gần 3-4 thế kỷ. Tổ hợp các công trình kiến trúc của Đàn Nam Giao nằm ở khu vực phường Thịnh An xưa, trong tổ hợp ấy có một ngôi đền chính, đó là khu vực chùa Vua, quán Đế Thích ngày nay ở làng Thịnh Yên (tức Thịnh An), phường Phố Huế, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Khách thập phương về dự lễ tế trời tại Đàn Nam Giao thường đến thăm, lễ Phật, lễ thần tại chùa Vua, quán Đế Thích và thi đấu cờ Tướng ở nơi đây.

Dân làng Thịnh Yên có truyền thống chơi cờ Tướng từ thế kỷ 16, đây là nơi rèn luyện và đào tạo các danh kỳ của Việt Nam. Những nhà khảo trịch cờ Tướng qua nhiều thế hệ ở chùa Vua - quán Đế Thích như các ông Lê Đình Đồng, Lê Đình Mười, Lê Đình Mai (Hình 1), rồi tiếp đến là Lê Đình Bội, Lê Đình Hoan là Chủ nhiệm và Phó chủ nhiệm Câu lạc bộ cờ Tướng chùa Vua từ năm 1991 đến 2011 (Hình 2). Ông Lê Đình Hoan còn là vô địch cờ Tướng lễ hội chùa Vua 1959.

Hình 2 và 3: Ông Lê Đình Bội, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Cờ chùa Vua (ảnh trái) và Ông Lê Đình Hoan, Phó chủ nhiệm Câu lạc bộ Cờ chùa Vua 1991-2011 (ảnh phải), vô địch cờ Tướng lễ hội chùa Vua 1959 (Ảnh: Tác giả, 2013).

Hàng năm vào mồng 6 đến mồng 9 tháng Giêng âm lịch, ở chùa Vua mở lễ hội truyền thống lễ Phật, lễ Thần và thi đánh cờ Tướng (Hình 3). Ngày đầu khảo trịch (đấu loại), ai lọt “nhất thắng”, “nhị thắng” thì vào được “tam thắng” (chung kết). Ai nhất chung kết là người phá giải cờ.

Hình 4: Lễ hội chùa Vua - quán Đế Thích, làng Thịnh Yên, Hà Nội, ngày 6/1 năm Canh Tý, 1900 (Ảnh: Tác giả sưu tầm từ Lê Đình Hoan).

Do hoàn cảnh lịch sử, Giải cờ Tướng lễ hội chùa Vua đã bị gián đoạn hơn 30 năm, mãi đến năm 1992 mới được tổ chức trở lại nhân dịp chùa Vua - quán Đế Thích được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia. Người đoạt ngôi quán quân cờ Tướng lễ hội chùa Vua 1992 là đấu thủ Đào Thành Huy, còn á quân là đấu thủ Nguyễn Đặng Quốc Cường.

Gần 80 năm qua chỉ có 4 danh thủ Hà Nội đoạt giải nhất 3 năm hoặc nhiều năm, đó là: Lê Uy Vệ (1939, 1940, 1941, là vô địch cờ Tướng Bắc kỳ 1939-1942), Nguyễn Tấn Thọ (1954, 1955, 1956, 1957, là vô địch cờ Tướng liên tỉnh miền Bắc 1968), Đào Cao Khoa (1996, 1999, 2000, 2002, 2003, 2004, kiện tướng quốc gia) và Nguyễn Vũ Quân (2007, 2008, 2009, giải ba cờ Tướng thế giới 2005, được Liên đoàn Cờ Tướng châu Á phong Đại kiện tướng quốc tế) (Hình 5).

Hình 5,6,7: Lê Uy Vệ, Nguyễn Tấn Thọ (ảnh trái), Đào Cao Khoa (ảnh giữa) và Nguyễn Vũ Quân (ảnh phải) là các danh thủ nhiều năm liên tục đoạt giải nhất cờ Tướng lễ hội chùa Vua (Ảnh: Tác giả sưu tầm)

Hội Cờ chùa Vua hàng năm còn là nơi đọ tài cao thấp của các danh thủ cờ trong cả nước và Hà Nội như Đặng Đình Yến, Lục Văn Chi, Nguyễn Thi Hùng, Lê Uy Vệ, Lê Đình Lượng, Nguyễn Tấn Thọ, Nguyễn Đắc Đinh, Lê Đình Hoan, Phạm Văn Sửu, Ngô Văn Hoàn, Trương Trọng Bảo, Hứa Tiến, Nguyễn Ngọc Phan An, Đinh Trường Sơn… rồi đến Đào Thành Huy, Nguyễn Tiến Cường, Đào Cao Khoa, Nguyễn Anh Quân, Nguyễn Vũ Quân, Bùi Khắc Hưởng, Nguyễn Thành Bảo, Lại Việt Trường, Phạm Quốc Hương, Bùi Dương Trân, Lưu Khánh Thịnh, Đặng Hùng Việt, Trần Tuấn Ngọc, Hà Văn Tiến…

Hình 8: Quán quân cờ Tướng Đào Thành Huy (bên trái) tại lễ hội chùa Vua 1992
(Ảnh: Tác giả sưu tầm từ Lê Đình Hoan)

Hình 9: Ba cựu vô địch cờ Tướng lễ hội chùa Vua, từ trái qua phải là:
1. Phạm Quốc Hương, 2. Đào Cao Khoa, 3. Lại Việt Trường và HLV đội tuyển cờ Tướng Hà Nội Trần Viết Bảo (Ảnh: Tác giả, 2013).

Hình 10, 11: Nguyễn Tiến Cường (ảnh trái) và vô địch cờ Tướng lễ hội chùa Vua 2013 Hà Văn Tiến (ảnh phải, người nhận thưởng bìa phải) (Ảnh: Tác giả sưu tầm 2013).

Bảng 1: Các nhà vô địch cờ Tướng lễ hội chùa Vua - quán Đế Thích giai đoạn 1935-2013

Thần thoại nước ta xem Đế Thích là vị Ngọc Hoàng Thượng Đế cao cờ, được xem là Vua Cờ. Với ý nghĩa đó, ngày 21/1/1992, tại Quyết định số 97/VHQĐ của Bộ trưởng Bộ Văn hóa (Trần Hoàn), chùa Vua, phường Phố Huế, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội đã được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa được xếp hạng cấp quốc gia.
Giai đoạn 1991-2011 Ban Quản lý di tích chùa Vua đã giao cho các ông Nguyễn Tấn Thọ, Lê Đình Bội và Lê Đình Hoan quản lý Câu lạc bộ Cờ Tướng chùa Vua, phối hợp với Ủy ban nhân dân phường Phố Huế tổ chức các Giải cờ Tướng lễ hội chùa Vua hàng năm. Từ năm 2012 Ủy ban nhân dân phường Phố Huế đã phối hợp với Trung tâm TDTT thành phố Hà Nội tổ chức các giải này./.